Transport towarów niebezpiecznych (ADR) to jeden z najbardziej wymagających segmentów rynku logistycznego – zarówno pod względem prawnym, jak i operacyjnym. Przewóz materiałów, które mogą stanowić zagrożenie dla ludzi, środowiska lub infrastruktury, wymaga bezwzględnego przestrzegania norm bezpieczeństwa oraz pełnej zgodności z międzynarodowymi regulacjami. W Europie podstawą prawną tych działań jest umowa ADR, której zasady obowiązują we wszystkich krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce.
Jasek Transport to firma z rodzinnymi wartościami i wieloletnią tradycją w branży transportowej. Dzięki doświadczeniu w obsłudze zarówno przewozów całopojazdowych FTL, jak i transport częściowy LTL, oferujemy logistykę i transport w całej Unii Europejskiej. Stosujemy elastyczne rozwiązania dopasowane do indywidualnych potrzeb klientów, a nasze usługi dostępne są przez całą dobę.
Dla firm działających w sektorze chemicznym, petrochemicznym, farmaceutycznym, produkcyjnym czy dystrybucyjnym, zrozumienie zasad przewozu ADR jest nie tylko obowiązkiem formalnym, ale też warunkiem bezpiecznego i legalnego prowadzenia działalności. Prawidłowa klasyfikacja materiałów, odpowiednie oznakowanie, kompletna dokumentacja, certyfikowany przewoźnik i właściwe środki techniczne – to tylko niektóre z elementów, które muszą zostać spełnione, by transport mógł być zrealizowany zgodnie z obowiązującym prawem.
W niniejszym artykule przedstawiamy kluczowe aspekty transportu towarów niebezpiecznych ADR w Polsce i krajach UE – od podstawowych definicji i klasyfikacji, przez wymagania techniczne i dokumentacyjne, po procedury transgraniczne i strategie zarządzania ryzykiem.
Czym jest transport ADR?
Transport ADR dotyczy przewozu towarów sklasyfikowanych jako niebezpieczne w rozumieniu międzynarodowej umowy ADR (Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route). Dokument ten reguluje warunki przewozu materiałów stwarzających zagrożenie dla zdrowia, życia, mienia lub środowiska, określając standardy techniczne, organizacyjne i prawne obowiązujące we wszystkich krajach-stronach umowy, w tym w Polsce.
Towary niebezpieczne podzielone są na 9 klas zagrożenia, obejmujących m.in. materiały wybuchowe, gazy, ciecze łatwopalne, substancje toksyczne, radioaktywne i żrące. Każda substancja lub produkt objęty ADR posiada przypisany numer UN (numer ONZ), określający jego specyfikę i wymagania przewozowe. Istotne są również grupy pakowania (Packing Group I–III), które wskazują poziom zagrożenia danej substancji – od wysokiego do niskiego.
Transport ADR może być realizowany w formule zbiorczej (mixed load), gdzie kilka różnych towarów niebezpiecznych przewożonych jest w jednym pojeździe, lub jako transport dedykowany door-to-door, w przypadku materiałów szczególnie wrażliwych lub o wysokim stopniu ryzyka. Wybór modelu przewozu zależy od klasyfikacji towaru, kompatybilności substancji oraz obowiązujących limitów ilościowych i technicznych.
Prawidłowa identyfikacja towaru jako niebezpiecznego to pierwszy i najważniejszy krok w organizacji transportu ADR. Błąd na tym etapie – np. niewłaściwa klasyfikacja, brak oznakowania lub błędna dokumentacja – może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi, finansowymi i operacyjnymi.
Regulacje prawne i wymagania w Polsce i UE
Podstawowym dokumentem regulującym przewóz towarów niebezpiecznych drogą lądową w Europie jest Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), przyjęta pod auspicjami Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Umowa ta obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich UE i jest aktualizowana co dwa lata, w celu dostosowania do zmian technologicznych i prawnych.
W Polsce przepisy ADR mają zastosowanie zarówno do przewozów międzynarodowych, jak i krajowych. Obowiązują je m.in.:
- Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych,
- Rozporządzenia Ministra Infrastruktury regulujące obowiązki przewoźników i nadawców,
- Kodeks drogowy, który zawiera dodatkowe wymagania w zakresie oznakowania i bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Przewoźnicy realizujący transport ADR muszą spełniać szereg formalnych i technicznych wymagań, w tym:
- posiadać certyfikat kompetencji kierowcy ADR (dla każdego prowadzącego pojazd z ładunkiem niebezpiecznym),
- korzystać z pojazdów spełniających wymagania techniczne ADR,
- wdrożyć odpowiednie procedury bezpieczeństwa oraz wyznaczyć Doradcę ds. bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych (DGSA).
W przypadku transportu transgranicznego, konieczne jest także zapewnienie, że dokumentacja (np. karty charakterystyki, instrukcje bezpieczeństwa, dokument przewozowy) jest zgodna z wymaganiami obowiązującymi w krajach przejazdu – w tym w odpowiednich językach.
Niedopełnienie przepisów może skutkować nie tylko zatrzymaniem pojazdu i opóźnieniem dostawy, ale także wysokimi karami administracyjnymi oraz odpowiedzialnością cywilną i karną. Z tego względu kluczowe znaczenie ma współpraca z doświadczonym operatorem, który na bieżąco monitoruje zmiany regulacyjne i zapewnia zgodność z aktualnymi wymogami.
Wymagania techniczne dla pojazdów i wyposażenia w transporcie ADR
Przewóz towarów niebezpiecznych wymaga zastosowania specjalistycznych pojazdów oraz odpowiedniego wyposażenia, które spełnia normy określone w umowie ADR. Każdy element – od konstrukcji pojazdu, przez systemy zabezpieczeń, po oznakowanie – ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa transportu oraz zgodności z przepisami.
W zależności od rodzaju przewożonych materiałów (klasa ADR, stan skupienia, poziom ryzyka), stosowane są różne typy jednostek transportowych – od standardowych ciężarówek z kontenerami, przez cysterny, po specjalistyczne naczepy przystosowane do konkretnych substancji. Pojazdy te muszą przejść dodatkowe przeglądy techniczne oraz posiadać zatwierdzenie ADR (tzw. świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych).
Do obowiązkowego wyposażenia każdego pojazdu ADR należą m.in.:
- tablice ostrzegawcze i oznakowania zagrożeń (klasy ADR i numery UN),
- gaśnice i sprzęt ochrony osobistej dla kierowcy (rękawice, okulary, odzież ochronna),
- klin pod koła, lampa ostrzegawcza, pochłaniacze substancji niebezpiecznych,
- instrukcje pisemne (tzw. karty kierowcy) w języku obowiązującym w kraju rozpoczęcia i zakończenia transportu.
Pojazdy muszą być również wyposażone w systemy unieruchamiania ładunku, a ich konstrukcja – szczególnie w przypadku przewozu w cysternach – musi spełniać ścisłe kryteria odporności na ciśnienie, temperaturę i korozję.
Spełnienie tych wymagań jest niezbędne nie tylko dla legalności przewozu, ale przede wszystkim dla minimalizacji ryzyka awarii, wycieków czy pożaru podczas transportu. To również jeden z głównych obszarów kontroli drogowej w Polsce i UE – brak zgodności technicznej pojazdu z wymogami ADR skutkuje natychmiastowym wstrzymaniem transportu i sankcjami administracyjnymi.
Bezpieczeństwo przewozu i zabezpieczenie ładunku w transporcie ADR
Bezpieczny transport towarów niebezpiecznych wymaga nie tylko właściwej klasyfikacji i zgodności dokumentacyjnej, ale również fizycznego zabezpieczenia ładunku w pojeździe. Zasady te są ściśle określone w przepisach ADR i mają na celu minimalizację ryzyka uszkodzenia opakowania, wycieku substancji, a także wtórnych zagrożeń w przypadku nagłego manewru, kolizji lub przewrócenia pojazdu.
Podstawą jest prawidłowe rozmieszczenie i unieruchomienie ładunku, zgodne z wymaganiami normy EN 12195-1. Ładunek musi być zabezpieczony przed przesunięciem w każdym kierunku — do przodu, do tyłu i na boki — przy użyciu odpowiednich pasów, mat antypoślizgowych, belek dystansujących, klinów, a w przypadku towarów płynnych – systemów stabilizujących wewnątrz cystern.
Dodatkowo, ADR wymaga zastosowania specjalnych metod pakowania i ochrony materiałów:
- w zależności od klasy ADR, stosowane są opakowania szczelne, odporne na uszkodzenia mechaniczne i chemiczne,
- w przypadku materiałów żrących lub utleniających, konieczne jest oddzielenie ich od innych ładunków, nawet w ramach tego samego pojazdu,
- niektóre materiały wymagają wentylacji, ochrony termicznej lub zastosowania absorbentów neutralizujących.
Za bezpieczeństwo załadunku odpowiada nie tylko przewoźnik, ale również nadawca, który powinien przygotować towar do przewozu zgodnie z instrukcjami pakowania określonymi w przepisach ADR. Proces załadunku i rozładunku powinien być realizowany przez przeszkolony personel, a w przypadku materiałów o podwyższonym ryzyku – pod nadzorem wyznaczonej osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo operacji.
Nieprawidłowo zabezpieczony ładunek to najczęstsza przyczyna incydentów z udziałem transportów ADR. Dlatego prawidłowe mocowanie, dobór środków technicznych i przestrzeganie procedur załadunkowych są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa nie tylko kierowcy, ale także otoczenia i infrastruktury drogowej.
Dokumentacja przewozowa i etykietowanie
Jednym z filarów zgodnego z prawem transportu ADR jest kompletna i prawidłowo przygotowana dokumentacja przewozowa. Każdy transport towarów niebezpiecznych musi być oparty o zestaw dokumentów, które potwierdzają tożsamość ładunku, jego klasyfikację, warunki przewozu i wymagania awaryjne. Równie istotne jest oznakowanie jednostek transportowych oraz opakowań — nie tylko w celu informacyjnym, ale przede wszystkim dla bezpieczeństwa służb ratowniczych i organów kontrolnych.
Podstawowy dokument przewozowy ADR musi zawierać m.in.:
- numer UN towaru niebezpiecznego (np. UN 1203),
- prawidłową nazwę przewozową (zgodną z tabelą ADR),
- klasę zagrożenia i – jeśli dotyczy – numer grupy pakowania (PG),
- ilość, rodzaj opakowań, masę brutto/netto,
- dane nadawcy i odbiorcy,
- kod ograniczenia przewozu przez tunele (jeśli ma zastosowanie).
Karta charakterystyki (SDS) dostarczana przez producenta zawiera kluczowe informacje o właściwościach chemicznych i fizycznych substancji, zagrożeniach, środkach ochrony osobistej i procedurach postępowania w razie awarii. Dla przewoźnika stanowi istotne źródło informacji uzupełniających.
W pojeździe muszą znajdować się również:
- pisemne instrukcje ADR dla kierowcy (tzw. instrukcje awaryjne) w języku kraju rozpoczęcia transportu,
- świadectwo dopuszczenia pojazdu ADR,
- certyfikat szkolenia kierowcy ADR,
- dokumenty dotyczące zabezpieczeń ładunku (jeśli wymagane).
Równie ważne jest etykietowanie i oznakowanie ładunku. Każda jednostka transportowa oraz każde opakowanie muszą być oznaczone właściwymi etykietami ostrzegawczymi (piktogramami klas ADR), numerami UN oraz — w przypadku pojazdów — tablicami pomarańczowymi (kod zagrożenia i numer UN). Brak oznakowania lub jego nieprawidłowe użycie skutkuje poważnymi konsekwencjami administracyjnymi i prawnymi, a w razie wypadku może uniemożliwić właściwą reakcję służb ratowniczych.
Poprawność dokumentacji i oznakowania to podstawowy warunek dopuszczenia transportu ADR do realizacji. Dlatego warto, aby ich weryfikacja była stałym elementem procedury operacyjnej — zarówno po stronie nadawcy, jak i operatora logistycznego.
Procedury przewozu ADR transgranicznego w UE
Transport towarów niebezpiecznych pomiędzy państwami Unii Europejskiej odbywa się na podstawie ujednoliconych przepisów umowy ADR, jednak w praktyce wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i procedurami, które różnią się w zależności od kraju, rodzaju przewożonego materiału oraz specyfiki trasy.
Choć podstawowe zasady klasyfikacji, dokumentacji i oznakowania są wspólne, różnice mogą dotyczyć m.in.:
- wymogów językowych – pisemne instrukcje awaryjne oraz dokumenty przewozowe muszą być dostępne w językach krajów tranzytowych i docelowych,
- przepisów dotyczących przejazdu przez tunele, mosty, porty – niektóre państwa wprowadzają ograniczenia dla konkretnych klas ADR,
- krajowych przepisów uzupełniających, np. w zakresie dodatkowego wyposażenia pojazdu, wymaganych zezwoleń na przejazd przez określone obszary, czy procedur awaryjnych.
W przypadku przewozu przez kraje trzecie (spoza UE), należy również zweryfikować zgodność dokumentacji z lokalnymi przepisami celnymi i transportowymi, co może wiązać się z koniecznością przedstawienia tłumaczeń, uzyskania dodatkowych certyfikatów lub zgłoszenia transportu do odpowiednich służb granicznych.
Szczególnej uwagi wymaga koordynacja czasu transportu, ze względu na potencjalne opóźnienia związane z kontrolami, procedurami granicznymi oraz ograniczeniami ruchu dla pojazdów ADR (np. zakazy weekendowe, zakazy nocne, wymogi eskorty policyjnej).
W praktyce, przewóz międzynarodowy materiałów niebezpiecznych powinien być obsługiwany wyłącznie przez operatorów, którzy posiadają doświadczenie w transporcie transgranicznym ADR oraz odpowiednie zaplecze operacyjne – w tym znajomość lokalnych procedur, dedykowaną flotę i aktualną wiedzę prawną.
Wybór przewoźnika i operatora ADR
Transport materiałów niebezpiecznych nie pozostawia miejsca na błędy – dlatego wybór odpowiedniego operatora logistycznego jest decyzją strategiczną, mającą bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo, zgodność z prawem i ciągłość łańcucha dostaw. Nie każdy przewoźnik posiada kompetencje i zaplecze umożliwiające realizację przewozów ADR zgodnie z obowiązującymi regulacjami.
Przy ocenie operatora warto wziąć pod uwagę kilka kluczowych kryteriów:
- Certyfikaty i licencje ADR – zarówno w odniesieniu do floty, jak i kierowców (szkolenia podstawowe oraz specjalistyczne, np. cysterny, klasy 1 i 7),
- Zatwierdzenie pojazdów ADR – aktualne świadectwa dopuszczenia oraz wymagane wyposażenie techniczne i awaryjne,
- Doświadczenie w danej klasie zagrożenia – szczególnie ważne przy transporcie materiałów wybuchowych, toksycznych, radioaktywnych czy łatwopalnych cieczy i gazów,
- Procedury bezpieczeństwa – wewnętrzne standardy operacyjne, szkolenia, plan reagowania kryzysowego, systemy zarządzania ryzykiem,
- Transparentność i komunikacja – dostępność dokumentacji, śledzenie transportu w czasie rzeczywistym, elastyczność operacyjna i bieżący kontakt z klientem,
- Doradca ADR (DGSA) – obowiązkowe wsparcie merytoryczne w zakresie zgodności z przepisami i obsługi incydentów.
Współpraca z nieprzygotowanym przewoźnikiem może skutkować nie tylko zatrzymaniem transportu, ale także odpowiedzialnością solidarną z nadawcą w przypadku naruszenia przepisów ADR. Dlatego warto wybierać operatorów, którzy nie tylko posiadają odpowiednie certyfikaty, ale też prowadzą regularne audyty wewnętrzne, inwestują w rozwój personelu i zapewniają pełne wsparcie w zakresie dokumentacji oraz zgodności prawnej.
Koszty transportu ADR – co wpływa na cenę?
Transport towarów niebezpiecznych generuje wyższe koszty niż standardowe przewozy, co wynika z poziomu ryzyka, wymogów technicznych oraz obowiązków prawnych, którym podlegają operatorzy ADR. Zrozumienie struktury kosztów jest kluczowe zarówno dla firm zlecających, jak i dla menedżerów odpowiedzialnych za optymalizację budżetów logistycznych.
Na cenę transportu ADR wpływają przede wszystkim:
- Klasa zagrożenia i typ materiału – transport materiałów wybuchowych (klasa 1), radioaktywnych (klasa 7) czy silnie toksycznych wiąże się z większym ryzykiem operacyjnym, dodatkowymi zabezpieczeniami i wyższymi wymaganiami względem pojazdu i kierowcy,
- Forma i sposób pakowania – przewóz w cysternach, kontenerach IBC lub w opakowaniach specjalistycznych wymaga dostosowanej floty i wpływa na czas załadunku/rozładunku,
- Rodzaj usługi – transport dedykowany bez doładunków jest droższy niż przewóz zbiorczy, ale niezbędny przy niektórych towarach,
- Długość trasy i kraj przeznaczenia – transport transgraniczny może wiązać się z dodatkowymi kosztami dokumentacyjnymi, opłatami tranzytowymi, koniecznością zapewnienia eskorty lub przestrzegania lokalnych restrykcji,
- Ubezpieczenie ładunku – dla wielu towarów ADR wymagane jest podwyższone ubezpieczenie OCP przewoźnika lub dodatkowa polisa, uwzględniająca potencjalne szkody środowiskowe lub osobowe,
- Wyposażenie i obsługa techniczna – utrzymanie floty zgodnej z ADR, regularne przeglądy, aktualizacja oznaczeń i wyposażenia awaryjnego wpływają na stałe koszty operatora, które są uwzględniane w stawkach przewozowych.
Dodatkowo, na końcową cenę może wpływać dostępność floty w danym rejonie, czas oczekiwania na załadunek, wymagane okna czasowe dostawy oraz tryb pracy kierowcy (standardowy vs 24/7).
Zleceniodawcy powinni pamiętać, że pozorna oszczędność na stawce może generować znacznie wyższe ryzyko prawne, operacyjne i finansowe. W przypadku transportu ADR kluczowe jest nie tylko porównywanie cen, ale przede wszystkim ocena jakości, zgodności i odporności operacyjnej usługodawcy.
Zarządzanie ryzykiem w przewozach ADR
Transport towarów niebezpiecznych niesie ze sobą ryzyko o charakterze technicznym, operacyjnym, środowiskowym i prawnym. Zarządzanie tym ryzykiem nie może być ograniczone do samego przewoźnika – to proces, który powinien być integralną częścią strategii bezpieczeństwa całej organizacji uczestniczącej w łańcuchu dostaw.
Podstawą jest prawidłowa klasyfikacja materiału niebezpiecznego, przygotowanie dokumentacji przewozowej zgodnie z przepisami ADR oraz dobór odpowiedniego środka transportu. Błąd w którymkolwiek z tych obszarów może skutkować poważnym incydentem lub odpowiedzialnością karną.
Kluczowe elementy skutecznego zarządzania ryzykiem obejmują:
- Oceny ryzyka przed rozpoczęciem transportu – analiza potencjalnych zagrożeń związanych z rodzajem ładunku, trasą, czasem dostawy i warunkami pogodowymi,
- Plany awaryjne – procedury reagowania na wycieki, kolizje, pożary, wymagające współpracy z lokalnymi służbami ratowniczymi,
- Szkolenia i certyfikacja personelu – nie tylko kierowców, ale także pracowników odpowiedzialnych za załadunek, planowanie i kontakt z klientem,
- Monitoring w czasie rzeczywistym – śledzenie pojazdu, analiza punktów krytycznych trasy, automatyczne alerty o odchyleniach od planu,
- System zarządzania bezpieczeństwem (SMS) – dokumentowane procedury operacyjne, audyty wewnętrzne, przegląd incydentów i wdrażanie działań korygujących.
W praktyce, zarządzanie ryzykiem w transporcie ADR to nie jednorazowa czynność, ale ciągły proces doskonalenia, oparty na analizie danych, współpracy między działami i regularnym dostosowywaniu procedur do zmieniających się warunków rynkowych i regulacyjnych.
Dobrze zaprojektowany system zarządzania ryzykiem zwiększa nie tylko bezpieczeństwo przewozu, ale też wiarygodność firmy wobec klientów, organów nadzoru i partnerów biznesowych. W osobnym artykule opisujemy najczęstsze błędy w organizacji transportu ADR.
Nowoczesne technologie i przyszłość transportu ADR
Przewóz towarów niebezpiecznych – mimo rygorystycznych ram prawnych – nie pozostaje w tyle wobec dynamicznych zmian technologicznych w logistyce. W nadchodzących latach rozwój cyfryzacji, automatyzacji i zrównoważonego transportu będzie odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu modelu ADR, zarówno na poziomie operacyjnym, jak i regulacyjnym.
Jednym z głównych kierunków jest cyfrowe zarządzanie danymi przewozowymi. Coraz więcej operatorów wdraża systemy TMS zintegrowane z dokumentacją ADR, które umożliwiają generowanie, przechowywanie i przesyłanie dokumentów przewozowych w formacie elektronicznym (np. e-CMR). Dzięki temu możliwa jest szybsza weryfikacja danych, automatyczne sprawdzenie zgodności ładunku z przepisami i ograniczenie ryzyka błędów ludzkich.
Istotne znaczenie zyskuje również monitoring ładunku w czasie rzeczywistym, oparty na telemetrii, czujnikach i rozwiązaniach IoT. Technologia pozwala nie tylko śledzić lokalizację pojazdu, ale też monitorować temperaturę, wilgotność, ciśnienie czy pozycję jednostki ładunkowej. W przypadku materiałów wrażliwych (np. klasy 3, 5, 6 lub 8) to kluczowy element zarządzania ryzykiem.
W obszarze infrastruktury i pojazdów pojawiają się inwestycje w flotę niskoemisyjną oraz technologie spełniające nowe standardy środowiskowe. Unia Europejska stopniowo wprowadza regulacje zmierzające do ograniczenia wpływu transportu ADR na środowisko – zarówno pod względem emisji CO₂, jak i bezpieczeństwa substancji przewożonych.
Również zmieniające się regulacje międzynarodowe i krajowe wymuszą dalsze dostosowywanie procedur i inwestycje w kompetencje. Przewoźnicy, którzy będą elastycznie reagować na zmiany legislacyjne, wdrażać automatyzację i inwestować w cyfrową zgodność, zyskają trwałą przewagę konkurencyjną na rynku wymagającym najwyższych standardów.
W perspektywie najbliższych lat transport ADR będzie coraz bardziej powiązany z zarządzaniem danymi, interoperacyjnością systemów IT i odpowiedzialnością środowiskową – a nie tylko z fizycznym przemieszczeniem ładunku.
Transport towarów niebezpiecznych – podsumowanie
Transport towarów niebezpiecznych to obszar, który nie toleruje uproszczeń. Wymaga pełnej zgodności z przepisami, precyzji operacyjnej i świadomego zarządzania ryzykiem na każdym etapie – od klasyfikacji ładunku, przez dobór pojazdu, aż po dokumentację i procedury awaryjne. Z perspektywy zleceniodawcy, kluczowe znaczenie ma nie tylko cena usługi, ale przede wszystkim kompetencje operatora i jakość procesów bezpieczeństwa.
- Przepisy ADR obejmują wszystkie etapy transportu – techniczne, dokumentacyjne, operacyjne i prawne.
- Wybór odpowiedniego przewoźnika i prawidłowa organizacja transportu minimalizują ryzyko finansowe, środowiskowe i reputacyjne.
- Nowoczesne technologie wspierają bezpieczeństwo, transparentność i zgodność z regulacjami.
- Transport ADR nie kończy się na zgodności – to również kwestia zaufania, procedur i partnerstwa.
Zleć transport ADR z pełnym wsparciem – zgodnie z przepisami, bezpiecznie i terminowo
Jeśli szukasz operatora logistycznego, który specjalizuje się w transporcie materiałów niebezpiecznych i działa w pełnej zgodności z aktualnymi regulacjami ADR – skontaktuj się z nami. Oferujemy kompleksową obsługę transportu ADR w Polsce i krajach UE, w tym: dobór pojazdu, oraz bieżące wsparcie operacyjne.

